De heer Van Gelder heeft in de jaren tachtig een lier ontwikkeld in samenwerking met de vliegclub van Malden. Ze bestond in een variant met 4 trommels, en met 6 trommels. Deze lier is verder ontwikkeld, en gebouwd door een aantal machinefabrieken, waaronder Busio, en Mel. De Raf heeft eind jaren tachtig 22 lieren aangeschaft welke geproduceerd werden door MEL machinebouw Etten Leur. In 2008 zijn deze gedeeltelijk overhauld. Sommige herspoten. Deze lieren zijn afgelopen jaar afgestoten, en vervangen. De meeste zijn terug gekocht door Nederlandse clubs, en 1 is gekocht door de vliegclub van Brasschaat
Na aankoop van een Mel-lier door onze vereniging, wordt de lier omgebouwd van gebruik staalkabel naar dyneema.
Aangezien er veel ervaring is in Nederland, met deze lier en het gebruik van dyneemakabels, werd besloten om een bijeenkomst te houden in Terlet op 17 december. Doel was uitwisseling van ervaring. 30 techneuten bij elkaar, en voorzichtig gemodereerd, werd het een interessante middag. Velen hadden touw, breukstukken, chutes en voorloopstukken bij. Voorbeelden van splitsen. Er was ook een Nederlandse dyneemafabrikant aanwezig namelijk de firma Langmann, en een verdeler van kabels namelijk Jan Van Meerbeek.
Een aantal leveranciers zijn aangeschreven om een offerte te maken voor het leveren van 8000m Dyneema kabel.
Er is een voorstel gedaan om in groep kabels aan te kopen om korting te krijgen. 30km kabel is goedkoper dan 1400m
De offertes worden gedeeld met meerdere clubs.
Op onze huidige lier (Ezac) gebruiken wij op dit ogenblik gecoate dyneema van 5,5mm en 3000kg sterk.
Het vliegveld heeft een grasmat zonder veel zand of stenen.
Onderstaande informatie is niet compleet. Indien mensen meer of betere informatie hebben, stuur door, dan pas ik dit document aan.
Dyneema
Het Nederlandse DSM heeft de dyneema vezel ontwikkeld. Er zijn een aantal soorten:
De generatie dyneema 75 is waar de meeste lierkabels nog van worden gemaakt.
De tweede generatie is sk78, en heeft 4x minder kruip. Kruip is het vervormen van de moleculen onder invloed van tijd en continue spanning. Daardoor wordt een kabel zwakker, en komt er veel spanning op de trommel. De sk78 kruipt op 3 weken wat sk75 doet in 1 week. Kruip is de reden waarom we de kabels 's avonds nog eens uitrijden, en onder lichte spanning inlieren.
De derde generatie dyneema vezel is DM20. Deze heeft geen kruip meer, waardoor je niet meer zou moeten uitrijden. Uiteraard is die ook duurder.
De trommels van de MEL lier zijn sterk genoeg, om de kabels onder spanning erop te laten. Dus uitrijden 's avonds hoeft niet. Een aantal clubs, waaronder GAE en Nijac doen dit dan ook niet meer.
Initieel werden de dyneemakabels gebruikt in diktes van 4 tot 6 mm. Tijdens het gebruik en misbruik van de kabel slijt deze, waardoor je na een tijd moet vervangen. De kabels worden geleverd met coating in functie van UV-bescherming, en voor inwendige smering ter vermindering van slijtage. De meeste kabelbreuken treden op door misbruik.
De factor UV blootstelling lijkt ondergeschikt aan slijtage door gebruik.
Een gewone kabel splitsen kost enkele minuten, een kabel met mantel langer en vaak einde vliegdag. Een correcte splits inclusief uitdunnen, vermindert de sterkte met 10%, en vergt -volgens de fabrikant- voor iemand die geoefend is 20minuten. Een alternatief is de snelsplits, waarbij de kabel een 12 keren door elkaar wordt gehaald. Dat gaat sneller, voldoet, maar gaat ten koste van de sterkte. Een ander alternatief is de kern splitsen met uitdunnen, en de mantel insplitsen aan beide zijden, zodat de gespliste kern kaal blijft. (Ezac)
De meeste kabelbreuken ontstaan door mishandeling en niet door slijtage.
(Informatie Jan Meerbeek)
Bij sommige clubs wordt overgegaan naar kunststofkabel met mantel. bvb. een kern van 4 mm dyneema zonder coating, en daar omheen een Nylon mantel. Dat heeft als voordeel dat de mantel slijt, en de kern niet uitwendig slijt, enkel nog inwendige slijtage. Nadeel is dat het lastiger te repareren is. De mantel kan eventueel bij slijtage vervangen worden. Een dag werk met 10 mensen. Het kan ook machinaal, voor een bedrag van ca. €200. De mantel zou je 3 maal kunnen vervangen, zolang er minder dan 5 splitsen zitten in de kern.
Degene die het goedkoopst aanbiedt levert de lijn, momenteel zijn buitenlandse aanbieders met de chinese versie van dyneema met stuntprijzen aan de gang! Een voorbeeld van Chyneema brak bij een lagere belasting dan opgegeven. Ook gaat DSM nu mee met een versie van z'n eigen dyneema zonder garanties en de naam. Dyneema mag er ook niet aan hangen maar dat is voor de meeste gebruikers van lierlijn geen probleem.
Het is voor geen enkele touwslager moeilijk een lagere prijs per meter aan te bieden! De manieren zijn als volgt. Een langere slag welke zorgt voor een hogere treksterkte, minder dyneema en meer coating om hetzelfde gewicht per meter op de weegschaal te krijgen en nog 2 grappige trucks.
Mocht je dus een offerte binnen hebben vraag dan ook om een monster van 6 meter dan kun je namelijk pas echt iets zeggen over wat je aanschaft. Je kan dan massa, trekkracht bij een las, slijtage patroon, enz. Bepalen. Zonder die info koop je lijn op de specs die de touwslager zelf aanlevert! ik kan tot 4 ton testen dus de lijn die ik verkoop heb ik zelf stuk.getrokken.
Het beste is een breukrapport met en zonder splits.
(Informatie Alex Landman ZC Teuge)
We hebben de afgelopen 3 jaar 5 mm dyneema gebruikt met nylon mantel. Voor onze MEL lier hebben we 4 mm met nylon mantel besteld. 5 mm vonden we een overkill qua treksterkte. Malden liert ook al jaren met deze kabel zonder problemen.
By the way: ook de kabel met mantel is makkelijk te herstellen. Gewoon weven zoals een snelsplits bij staalkabels en de uiteinde afplakken met linnen tape. 1 splits in onze oude kabel (met lier verkocht naar Dld) zat er meer dan een jaar in en was nog steeds OK.
(Informatie Gae en commentaar Ezac)
Wij hebben ook zowel met 4mm als met 5 mm, beide ommanteld gewerkt. Doordat de kern niet meer slijt is 4 mm genoeg. Ook met veel zware kisten aan de lier.
Bovendien zijn de trommels eerder vol met 5 mm plus mantel (samen 6 mm). Te dikke of te lange kabel kan niet. Niet zozeer de trommelwanden zijn de beperking; de afstand tussen de bovenplaat en de onderplaat van de spoelarmen zijn de beperking. Je moet dan kiezen, of laten raken bij het eerste stuk inlieren (kabel raakt de onderplaat) of laten raken bij het laatste stuk lieren (kabel raakt de bovenplaat). Je kunt dan het beste kiezen voor de bovenplaat omdat deze geraakt wordt op het moment dat de belasting op de kabel laag is.
Splitsen is ook geen probleem, zoals Alex aangeeft gewoon de grofsplits gebruiken, waarbij wij ook nog het tape weglaten. Dat zou er na een paar starts toch al afgesleten zijn op de "rotsachtige bodem" van Terlet. Wel moet je vaak doorhalen (zo'n 12 keer) en je moet de doorhalingen dicht bij elkaar leggen op maximaal 3 cm afstand. Qua splitswerktuig hebben we echt alles geprobeerd. Teufelsberger, Egger, Fids van Lankhorst en Skylaunch. Maar het allerbeste bevallen gewone breinaalden waar draad in is getapt aan de achterzijde. Je draait de kabel daarin en het zit muurvast. Te koop bij de Hema en het kost geen drol. Het gat in de kabel voorboren met een gewone priem.
Of de ommantelde kabel ook voor jullie de oplossing is met een grasveld als een biljartlaken? Ik denk het wel. Prijsverschil is er nauwelijks en je kunt de kabel een paar maal hermantelen. Op jullie grasveld zou een kabel zo wel 6000 starts kunnen halen. Dat halen ze op Malden ook, op een veld met veel stenen in de grond! Bijkomend voordeel is dat de kabel totaal niet plakt op de trommels.
Dat hermantelen kost je inderdaad een dag werk met 10 man, maar je kunt het ook laten doen. Voor 200 Euro heb je dan een kale kabel.
Veel belangrijker nog dan de keuze van de kabels is de omgang met de kabels. Bij ons hebben we dit jaar 5 tot 10 breuken gehad (op 8000 starts). Deze breuken waren ca. 4 oude splitsen, ca. 4 door mishandeling en 2 echte breuken in de enige niet-ommantelde kabel.
Mishandeling kun je eenvoudig voorkomen door:
1- Na het uitrijden de kabels uit de trommel te trekken en naar beneden te leggen. Dit voorkomt dat bij zijwind de ene kabel over de andere heen kan schuren en doorbrandt. Verder stel je zeker dat de kabel op de juiste wijze uit de trommel loopt. Als de kabelrijder te snel heeft afgeremd kan de kabel naast de trommel zijn gekomen en, vooral bij niet-ommantelde kabel, kan de kabel naar beneden zijn getrokken door het "plakken".Iedereen weet dit; maar niet iedereen doet het;
2- Niet te lang door te lieren, begin er eens mee om bij 70 graden het gas dicht te doen en, nog voordat de kist ontkoppeld, wat gas bij te geven (tot ca.1000 toeren). Dat laatste stukje stijgt de kist nauwelijks meer maar laat ontkoppelen betekent wel dat de kabel vrijwel verticaal, in kronkels, naar beneden valt. Het ietsjes gas bijgeven, nog voor het ontkoppelen, betekent dat de kabel strak blijft en de grond niet raakt na het ontkoppelen. De vlieger merkt daar helemaal niets van, de trekkracht is maar een fractie van die bij het lieren. Dit spaart heel erg veel slijtage.Hier moeten de chef instructeurs nog meer de nadruk op leggen, maar sommige lieristen zijn echt niet vatbaar voor opmerkingen; dit is een belangrijk punt van breuken.
3- Bij rugwind nog eerder het gas dichtgooien. Dit voelt tegennatuurlijk aan omdat de kist toch al niet hoog komt. Deze fout komt nog veel voor; maar sommige lieristen durven niet tegen de DDI zeggen dat gezien de omstandigheden er moet omgesteld worden. Of zelfs stoppen met vliegen op dat moment
4- Als de mellier niet is aangepast moet geremd worden strakgetrokken omdat anders de kabel veel te snel loopt. Wij hebben daarvoor een akoestisch signaal. Bij zware kisten komt de kabel met een ruk strak en wordt daarbij vrij zwaar belast. Nog gevaarlijker zijn erg lichte kisten. Die schieten mogelijk een stukje vooruit met de kans dat ze over de kabel heen rijden en dat de vleugel uit de handen van de tiploper vliegt.
Met de oude Ezac lier moeten we altijd remmen tijdens het strak trekken.(opmerking Ezac)
Om, dit te vermijden, wordt een extra remklauw op de schijf geplaatst. Deze zorgt voor een verhoogde remkracht tijdens het straktrekken. De remkracht wordt pneumatisch ingesteld, zodat de kabelsnelheid tijdens het strak trekken constant is. Sjors Visser heeft een steun getekend en geconstrueerd, waarop beide remklauwen gemonteerd staan. (Opmerking Ezac)
5- Gebruik vrij draaiende wartels tussen de chute en de kabel, wanneer de chute draait. Wij gebruiken wartels van Petzl. Dit in tegenstelling tot staalkabels waar je zelfsperrende wartels moet gebruiken omdat ze onder last niet mogen draaien (de kabel draait dan "uit".
Bij de Ezac maken we de chutes zelf; draaien niet. Patroon is beschikbaar. (opmerking Ezac)
6- Wij lieren sinds twee jaar 's avonds de kabel niet meer onbelast in. De trommels kunnen er tegen en de kabel ook. Dit scheelt een hoop gedoe en vermindert de kans op doorbranden van een kabel als de kabels over elkaar komen te liggen doordat een chute opzij waait. Ezac liert kabels in met een bandje, niet te snel want dan stuitert deze, maar de kabels gaan dan niet over elkaar heen. (Opmerking Ezac)
7- Op velden zonder vast lierpad is het cruciaal dat kaarsrecht wordt uitgereden. Als er al in een bocht wordt uitgereden dient die bocht zodanig te liggen dat de eerste kabel in de binnenbocht ligt. Dit voorkomt dat de kabels over elkaar heen schuren bij het oplieren. Dyneema kan zijn warmte niet kwijt (in tegenstelling tot warmtegeleidende staalkabel) en zal doorsmelten of op zijn minst beschadigen.
8- De installatie van een trekkrachtmeter kan ik van harte aanbevelen. Wij hebben totaal geen breukstukbreuken meer sinds we die hebben. Voorheen braken vooral blauwe breukstukken bij bosjes tegelijk.
(Ezac) In een samenwerking tussen Peter Mink en Sjors Visser, is er een kabelkrachtmeter cad uitgetekend en geconstrueerd. Het draaipunt ligt op de hoofdas van de trommels, en via een loadcel zal een indicatie de kabelkracht aangeven in de cabine. Deze kabelkracht hangt af van de dikte van de kabel op de trommel. Daarom wordt deze gecalibreerd voor de zone waar belangrijk: namelijk tussen de 100m en 400m. Deze wordt gemaakt en getest in Gilze. Van zodra deze voldoet, kan deze optie toegevoegd worden op de bestaande mel en evt. Busio lieren.
(Ezac) De schijven en geleidingsrollen worden vervangen door schijven van gehard aluminium, omdat ze lichter zijn en warmtegeleiding beter is. Daardoor vermindert de slijtage. De opspoelarm is vervangen door een RVS arm, voor minder weerstand wanneer de kabel erlangs schuurt.
De complete lier is cad getekend door Sjors Visser.
(Ezac) dankzij de info van Flevo, en de dyneema info dag, zullen wij het startmateriaal aanpassen.
We gaan proefdraaien en alle metaal verdwijnt uit de kabel, behalve breukstuk en ringenpaar, in functie van veiligheid buren en slijtage.
De ommantelde kabel eindigt met een zelfklemmende lus, waarbij de mantel in de kern terugloopt. Zie ook testrapport Langman. Filmpje dropbox.
De chute wordt met een aangepaste soft shackle bevestigd aan de kabel.
Het breukstuk wordt bevestigd aan het voorloopstuk met een aangepaste soft shackle
Langmantouw Racing dyneema, http://www.langmantouw.nl/racing-dyneema
UHMWPE/Dyneema® kern HT polyester mantel Zwart met merkdraden
8.000mtr
Kern+mantel 5mm 1667Kg 1,64Kg/100m €0,57/m testrapport dropbox
Kern+mantel 6mm 2000Kg 2,00Kg/100m €0,69/m
Zoals u op onze website en in bijgaand testrapport kan zien is de breekkracht voor kern+mantel 2x zo laag en de rek 2x zo hoog.
Langmantouw DYCORE-X http://www.langmantouw.nl/langman/producten/touw-op-branche/watersport-superyacht/dycore-x-vallen-touw-langman-touw
dyneema Q1 prestretch gecoate kern met polyester mantel
Unikleur met merkdraad
Kern Q1 4mm+mantel 5mm 2179Kg €1,-/m
Kern Q1 5mm+mantel 6mm 3095Kg €1,19/m testrapport dropbox
Test met oogsplits 2770Kg testrapport dropbox
Aanvullend, inclusief testcertificaat van het touw en het touw met een splits in dropbox
Persoonlijk een bezoekje gepland aan Langmann; touwproducent in Nijkerk. Een Nederlands touwslager van oa. dyneema. Zij prijzen hun kabel aan tov. de concurrentie, vanwege de pre-stretch in combinatie met coaten en drogen. Daardoor is hun nieuwe kabel droog, neemt geen vuil op, en kleeft niet aan elkaar.
We hebben diverse dyneema kabels bekeken, en een aantal voorbeelden meegenomen.
Verder ook speciale dyneema schaartjes. Daarmee snijd je makkelijk en veilig. Deze kosten 25€/stuk.
Bij elke kabel die ze maken hoort een breukproef. Dat verslag krijg je erbij. De opgegeven breuksterkte is niet de theoretische, maar wel de effectieve. Zij kunnen testen tot 15 ton.
(Informatie Kees Visser van VC Flevo)
Hun Q1 12 sk78 5mm wordt al jaren gebruikt door Flevo vliegclub op een elektrische lier. Zij maken er gemiddeld 4000-5000 starts/kabel mee, vooraleer ze moeten vervangen. Uitstekende kwaliteit en altijd op tijd geleverd. Ze zijn er zeer tevreden over. De kabel presteert veel beter dan de origineel meegeleverde bij aankoop van de lier. Zij gebruiken deze kabel ook als verbindingsstukken, op het breukstukje na hebben zij geen metaal meer aan hun kabels.
Langman maakt ook Q1 plus. De kabel is hetzelfde, maar de coating is slijtvaster voor industriële toepassingen, waardoor er minder inwendige en uitwendige wrijving en slijtage ontstaat. Q1 plus wordt ook in 5 en 6 mm gemaakt.
Zij maken hun touw, daarna door een coatingbad, dan pre-stretch op hoge temperatuur, en IR drogen. Pre-stretch bij hoge temperatuur, heeft als voordeel dat alle vezels gelijkmatig worden belast, waardoor je minder inwendige slijtage hebt tussen de vezels, en minder rek. Pre-stretch kan je herkennen aan een "vierkant" kabel wanneer nieuw. Na een aantal starts wordt deze rond. Nieuwe ronde kabel is nooit pre-stretch.
De gebruikte vezel door Langman is dyneema SK78.
(Informatie VC Flevo voorzitter Joop Ramaekers.)
We hebben inderdaad een systeem ontwikkeld dat het staal zoveel mogelijk uit het kabelsysteem haalt. Het blijkt een flink aantal voordelen te hebben:
- Comfort bij aanhaken en afhaken (geen roestige vingers meer, geen verwonding door tieren,borgdraadjes, etc)
- Langere levensduur van lijnen en chutes (geen slijtage bij overgang van hard naar zacht materiaal)
- Eenvoudige vervanging indien nodig, relatief goedkope materialen (reststukken gebruikte dyneema)
- Laag totaal gewicht waardoor inlieren kabel bij crosswind gemakkelijker gaat
- Aanzienlijk langere levensduur chutes, doordat die minder over de grond sleept bij inlieren en door geringere massa minder wrijving ondervindt.
Aangezien we een tweetal seizoenen hebben geëxperimenteerd met verschillende verbindingen, lijnen en dergelijke, hebben we nu een eenvoudig, betrouwbaar en vooral ook voorspelbaar systeem.
DYNEEMA LAGO gecoat Breeksterkte gewicht/100m Richt Prijs/mtr.
coating in het garen
12 x 4 x 2640 Dtex SK78 = 5 mm 2700 KG 1,46 € 1,18
12 x 3 x 2640 Dtex SK78 = 4 mm 2000 KG 1,09 € 0,98
Lijn zoals geleverd aan EZAC:
coating op het touw
12 x 7 x 1760 Dtex SK75 = 5,5 mm 3000 Kg 1.7 € 1,33
De coating is niet droog en kleeft in het begin.
Afnemers:
EZAC 5,5mm 3000Kg
(Informatie Siep)
Bij de keuze voor kabel is het belangrijk om niet alleen te kijken naar breuksterkte, maar ook naar gewicht. Een theoretische breuksterkte obv. het aantal vezels klopt niet met de werkelijkheid. Een echte breukproef is het beste.
Dit is dus een zwaardere lijn dan bijvoorbeeld de zwaarste lijn van SkyLaunch DYN-6, 6 mm waarbij zij opgeven 1,4 KG per 100 mtr. en breeksterkte van 3.240 KG!!
Je ziet dat de breeksterkte versus metergewicht niet klopt. Wanneer wij de breekkracht calculeren rekenen wij met een ‘verliesfactor’ van 40 %!!
Dus theoretische breeksterkte in het garen is bijvoorbeeld 4000 KG x een verliesfactor van 40 % blijft de gerealiseerde breekkracht 2.400 KG
Ik ga ervan uit dat Skylaunch met een veel lagere verliesfactor rekenen.
Het beste is een breukproef met en zonder splits. Testrapport vragen.
Van Beelen groep
http://www.vanbeelengroup.nl/nl/producten/touwen/d12-sk75/item42
Product name: D12 SK75, Braided 12strand rope
Made from: Dyneema SK75
Coating (core): Powercoat Gold (yellow)
Construction: 12 x 1 strand braided as per ISO 10325.
Code Diam. Description MBL Price
RDBSk756 6 mm EWL = 8.000 m Plain ends 3.2 t € 0,97,-m 2,0 g/100m
So 8.000 m € 7.760,- per pc
(1 piece)
Delivery: 2-3 weeks after PO when stock unsold
Incoterms: Ex works
Validity offer: 30 days from date of quotation
Payment terms: Payment in advance 1st order
Van Beelen levert niet rechtstreeks aan particulier. De coating is niet droog, waardoor de kabel kleeft in het begin.
Gewijzigd door geertduyse op 30-01-2017 21:08
Het verslag is aangepast met nieuwe informatie van prijzen kabels en testrapporten van diverse kabels. Verder informatie over een sterkere oogsplits, vervangen metalen gespen door soft shackle en link naar dropbox.
.